TÜRKİYE'NİN AKARSULARI

Türkiye Akarsuları ve Özellikleri 

· Ülkemizde akarsular denge profilinden (yatağını deniz seviyesine kadar aşındırmış olan) uzaktır.Yakın dönemde oluşmuş (Genç Oluşumlu) Yüksek ve dağlık ülke olmamız bunun nedenidir. Ayrıca bu sebepten akarsularımızın yatak eğimleri, akış hızları, hidroelektrik enerji potansiyeli aşındırması fazladır.Ülkemizde Karasal iklimin geniş alanlarda etkili olması akarsu rejimlerinin (mevsimlere göre taşıdıkları su miktarının) düzensiz olmasına neden olmuştur

Tüm bunlara dayanarak da akarsularımızda ulaşım elverişli değildir. Sadece Bartın çayı ulaşıma elverişlidir. 

Ülkemizde denge profiline en yakın akarsular Kıyı Ege ve Marmara Bölgesi’nde bulunur. 

TÜRKİYE AKARSULARININ GENEL ÖZELLİKLERİ 

· Dağların kıyı çizgisine göre konumu ve Türkiye’nin yarımada şeklinde oluşu akarsu boylarının kısa olmasına neden olmaktadır.
· Akarsularımızdan sulama, içme, balıkçılık, enerji üretimi ve su sporları alanlarında faydalanırız.
· Ülkemizde akımlar genelde ilkbaharda en fazla seviyeye ulaşır. Sebebi kışın yağan karların erimesidir.
· Çoruh, Dicle, Fırat, Aras ve Kura gibi akarsular ülkemiz sınırları içinde doğup, sınır dışındaki ülkelere dökülür.
· Asi ve Meriç nehri sınırlarımız dışında doğup ülkemizden geçerek denize dökülür.
· Yağış rejiminin düzensiz olması ve yağış biçimleri, ülkemizde akarsu rejimlerinin düzensiz olmasına neden olmuştur.
· Akarsu havzalarımızda ne kadar endüstriyel kuruluş varsa o bölgenin akarsuları daha kirlidir.
· Ülkemizde dağlar doğu batı uzanışlı oldukları için. Genelde doğu batı yönlü akışlar vardır.
· Ege bölgesinde yatak eğimleri az olduğu için menderesler oluşur. Mendereslerin akış hızı, aşındırması, enerji potansiyelleri azdır. Yana doğru aşındırma ve biriktirme ise fazladır.
· Sınırlarımız içinde en büyük akarsu Kızılırmak, sınır dışını da katarsak en büyük akarsu Fırat’tır.
· Meriç Nehri Yunanistan ile, Aras Nehri de Ermenistan ile sınır olma özelliği taşıyan akarsularımızdır.
· Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi’nde yatak eğimleri fazladır. Bu yüzden akarsular derin vadiler şeklinde akar. Bu şekilde derin vadide akan akarsularımızda taşkınlar olmaz.

Havza

Havza: Bir akarsuyun tüm kolları ile birlikte kapladığı alanı belirtir. Eğer akarsu açık denize ulaşabiliyorsa buna açık havza denir. Eğer akarsu açık denize ulaşamayıp bir gölde yada kuruyarak son buluyorsa buna da kapalı havza denir.

Türkiye’de Açık Havzalar

· Kızılırmak
· Yeşilırmak
· Seyhan
· Ceyhan
· Asi
· Bakırçay
· Gediz

Türkiye’de Kapalı Havzalar

· Tuz Gölü (Yağış olmadığından)
· Konya Kapalı Havzası (İklim ve yer şekillerinden)
· Van Gölü (Yer şekillerinden)
· Aras ve Kura (Hazar Gölü’ne döküldüklerinden)
· Göller yöresindeki Burdur, Acıgöl, Salda Gölü ve Yarışlı Gölü kapalı havzaları (Karstik arazi yapısı ve yer şekillerinden dolayı)

En geniş kapalı havzalar İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesi’ndedir. 

Ülkemizde yer alan akarsu havzalarının alanları genelde dardır. Bunun başlıca sebebi ülkemizin yer şekilleri ve yarımada şeklinde olmasıdır.

Akarsu Rejimleri

Rejim: Bir akarsuyun mevsimlere göre akıttığı su miktarının değişimlerine denilmektedir. Akarsuların akım özelliklerine göre de farklı rejim tipleri ortaya çıkmaktadır.


1) Düzenli Rejim: Akarsuyun taşıdığı su miktarında mevsimlere göre bariz değişikliklerin olmadığı rejim türüdür.

Bu tür akarsularda taşkın riski çok azdır. 

Ülkemizde Karadeniz Bölgesi’nde her mevsim yağışlı olduğu için düzenli rejime en çok bu bölgede rastlanmaktadır. Ayrıca, Akdeniz bölgesindeki pek çok akarsu da karstik kaynaklarla beslendikleri için rejimleri düzenlidir.

2) Düzensiz Rejim: Akarsuyun taşıdığı su miktarında mevsimlere göre önemli değişimlerin olduğu akarsu rejim türüdür.

Bu tür akarsularda taşkın riski çok fazladır. 

Ülkemiz akarsuları genelde düzensiz rejime sahiptir. Kar erimeleri nedeniyle de en fazla akıma ilkbahar aylarında ulaşılmaktadır. 

Türkiye’de Düzensiz Rejim Görülmesinin Sebepleri:


· Yağış Rejimi: Düzensiz yağış rejimi ülkemizde düzensiz akarsu rejimini de beraberinde getirmektedir.


· Yağış Biçimi: Kışın yağan karlar ilkbahar aylarında eriyerek akımın çoğalmasına sebebiyet verir.


· Barajlar: Akarsu üzerinde baraj yoksa fazla suların baraj olmadığı için bırakılamayacağından yıl içinde düzensiz rejim görülür.


· Beslenme Türü: Akarsularımızın beslenme türlerinin çeşitli olması da akarsu rejimlerinin düzensiz olmasına yol açar.

Beslenme Türlerine Göre Akarsular:

Yağmur Sularıyla Beslenen Akarsular: En fazla Akdeniz’de görülür. Akdeniz’de kış ayları yağmur şeklinde yağışlarla geçtiği için akım artar. Yaz aylarında da kuraklık olduğu için akım düşer. Dolayısıyla düzensiz rejime sebebiyet verir.


· Kar ve Buz Sularıyla Beslenen Akarsular: Kızılırmak, Yeşilırmak, Aras, Kura, Dicle, Fırat gibi akarsular dış aylarındaki kar yağışlarının ilkbahar aylarında erimesi sonucu akımları artar. Dolayısıyla düzensiz rejim mevcuttur.


· Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular: Özellikle Manavgat ve Köprüçayı gibi karstik arazi üzerinde kaynak sularla beslenen akarsularda, yaz aylarında diğer akarsulara göre fazla akım değişikliği görünmez.


· Göl Kaynaklı Akarsular: M.Kmeal Paşa çayı, Orhaneli çayı, Karasu ırmağı, Arpaçay, Çarşamba, Kovada gibi göl çanağındaki fazla sularla beslenen dışa akışı olan göllerden çıkan akarsulardır. Rejimleri yıl boyunca fazla değişmez.


3) Karma Rejim: Birden fazla iklim bölgesinden geçen akarsular buna örnektir. (Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya... )


4) Sel Rejim: Akım miktarı kısa sürede artan ve azalan akarsuların rejimleridir. İç Anadolu bölgesi akarsuları buna örnektir. ilkbaharda artan yağış ve kar erimeleriyle akım miktarı hızlı bir şekilde artar.


5) Basit Rejim: Tek iklim bölgesinden geçen akarsular buna örnektir. (Bakırçay, Gediz...)

Debi (Akım)

Debi (Akım): Akarsuyun herhangi bir kesitinden geçen suyun metreküp/saniye olarak ifade edilmesidir. Yada akarsu yatağında bulunan su miktarı olarak tanımlanabilir.

Debiyi etkileyen faktörler;


· Yağış Miktarı: Akarsu havzasına düşen yağış miktarı arttıkça debi artar.
· Yağış Biçimi: Kar yağışı olan bölgelerde kış aylarında debi düşük, ilkbahar aylarında da erimeye bağlı olarak debi yüksek olur.
· Sıcaklık: Buharlaşmanın fazla olduğu yerlerde su kaybı fazladır.
· Arazi Yapısı: Arazinin geçirimli olduğu yerlerde debi düşüktür.
· Beşeri Faktörler: Akarsularda baraj ya da sulama gibi amaçlarla yararlanılması debiyi de dolaylı olarak etkilemektedir.



Eğim ise akarsuyun hızı üzerinde etkili iken akım üzerinde etkili değildir. Akım üzerindeki etkisi düşen yağışın akarsu yatağında toplanma süresinde etkilidir.

Karadeniz Akarsuları

Yatak eğimleri, hidroelektrik enerji,aşındırma güçleri fazladır. Dar ve derin vadi içinde akmaktadır.

· Kızılırmak

· Yeşilırmak

· Bartın Çayı

· Kelkit çayı

· Filyos

· Doğankent çayı

· Çoruh

· İyidere

· Fırtına deresi

Akdeniz Akarsuları

En fazla akım kış aylarındadır. Ancak Manavgat, Eşen gibi akarsular karstik kaynakla beslendiği için yaz aylarında da akımları gürdür.

· Dalaman çayı

· Eşen çayı

· Manavgat

· Aksu

· Köprü

· Seyhan

· Ceyhan

· Asi

Ege Akarsuları

Eğimi, enerji potansiyeli ve aşındırması az olan akarsulardır.Menderes çizerler ve vadi tabanları geniştir.

· Bakırçay

· Gediz

· Büyük Menderes

· Küçük Menderes

Marmara Akarsuları

Eğimleri azdır. Dolayısıyla hidroelektrik potansiyelleri azdır.

· Meriç (Ergene)

· Sakarya

· Susurluk

· Orhaneli çayı

· Nilüfer çayı

· Gönen çayı

İç Anadolu Akarsuları

Sel rejimi özelliği olan akarsulardır. İlkbahar en fazla akıma ulaştıkları dönemdir.

· Çarşamba suyu

· Porsuk

· Sakarya

· Kızılırmak

· Zamantı çayı

Doğu Anadolu Akarsuları

Kış aylarında yağışın kar şeklinde olması sonucu akımın en az olduğu dönem de kış aylarıdır.

· Fırat

· Aras

· Kura

· Karasu

· Murat

· Dicle

· Arpaçay

· Zap suyu

Güneydoğu Anadolu Akarsuları

Bu bölgede akarsular derin vadi içinde akar. Bu yüzden bölgede sulamadan direk olarak yararlanılmaz. Bu yüzden genelde baraj üzerinden sulama olur. 

·

 - Fırat

· Dicle